Bouwsteen open zitting Schokland Loge Emmeloord 2 mei 2023 door Gerben Schrale.
Geachte Voorzitter, Beste genodigden en broederen.
Mij is gevraagd hier deze bouwsteen te houden. Hij bestaat uit 2 delen. Een algemeen deel en een stukje geschiedenis over het ontstaan van de orde, het hoe en waarom.
1e deel.
Een bouwsteen? Een bouwsteen is een persoonlijke bijdrage, zeg maar een verhaal over iets wat je bezighoudt. De ene heeft daar meer talent voor dan de ander. Iedereen is vrij in zijn onderwerp. Sommige bouwstenen gaan de diepte in en sommige blijven aan de oppervlakte. Dat is eigen keus.
Tja en dan mag ik vanavond hier in deze ruimte mijn bijdrage houden. Uiteraard past deze qua onderwerp bij deze open zitting. Ik hoop dat het interessant genoeg is om wakker te blijven. Ik ben benieuwd.
De loge heeft, dat zult u gemerkt hebben, een traditionele omgangsstructuur. Het lijkt tegenstrijdig, maar tegelijk waarborgt die strakke structuur een individuele vrijheid.
Een van de kernpunten van Odd Fellows is dat je hier mag zijn die je bent en mag denken zoals je denkt. Iedereen wordt hier in principe als gelijke behandeld. Er zijn geen rangen of standen. De tegenprestatie is dat je openstaat voor anderen en hun denkwijzen. Het Odd Fellowship is daarom, als je ervoor open staat, een bijzondere leidraad voor persoonlijke en maatschappelijke groei. Je kunt hier buiten het onderlinge sociale gebeuren en het maken van contacten dus veel van elkaar leren.
In een bouwsteen kun je als je wilt, openlijk gedachten, zienswijzen of standpunten formuleren en vertellen. Daarover discussiëren, doen we niet in deze ruimte, maar na toestemming van de bouwsteenhouder, in dit geval ben ik dat, in de ontmoetingsruimte. Die discussie kan best kritisch zijn. Maar wat je ook vertelt: niemand zal je beschadigend aanvallen. Dat kan omdat wij dat elkaar beloofd hebben. Ook hebben wij beloofd vertrouwelijke informatie niet door te vertellen. Dat geeft een ongelooflijk kostbaar gevoel van verbondenheid.
De loge is ook een vormend platvorm. Dingen krijgen hier structuur. Zowel in het formuleren van gedachten als organiseren. Daardoor wordt actief functioneren in de samenleving ook gemakkelijker.
Sommige mensen kunnen dat alles van nature. Maar dat geldt niet voor mij. Ook niet na 26 jaar lidmaatschap. Ik ben weer goed in andere dingen. En misschien ook wel daarom, ben ik gevraagd jullie hier iets te vertellen over de loge, het hoe en waarom.
De Odd Fellow organisatie is in het verleden altijd een gesloten organisatie geweest. En nog steeds: Iemand die Odd Fellow is, loopt daar niet mee te koop. Naar de buitenwereld toe bestaat er misschien daardoor een zweem van onduidelijkheid en ook wel geheimzinnigheid. Maar is daar wel een reden voor? Welk geheim hebben wij dan te verbergen? En waarom zouden wij dan een open zitting houden?
Dat doen wij om dat binnen onze organisatie er een toenemende behoefte is aan meer zichtbaarheid. En we doen het ook omdat we denken dat de orde interessant is om aan deel te nemen. Kortom vanavond willen wij u laten zien wie we zijn, wat we hier doen, op welke manier en waarom. Wij hopen dat het uw interesse zal wekken.
Termen als Loge, broederorde, graden, en ritualen zullen vanuit ons dagelijks taalgebruik niet zo gebruikelijk overkomen. Van uit een verleden…. En dat is ook zo. Het zijn inderdaad termen en gewoonten uit een andere tijd dan nu. De inrichting van de ruimte, geslotenheid van de zitting, van alleen mannen, zittend in carré, het gebruik van wachtwoorden om hierbinnen te komen. De geheimhoudingsplicht, het inwijdingsrituaal en het dragen van regalia. Dit alles is gevormd uit geschiedenis, het verleden. Dat zet het Engelse woord Odd al gauw in de onbedoelde betekenis van vreemd of merkwaardig in de huidige tijd.
Maar dat is juist wat we niet willen zijn. Want Odd Fellows zijn beslist niet wereldvreemd. Ze beogen juist midden in de samenleving te staan en daarin volop te participeren.
Grondslag voor die participatie zijn de teksten op de tafel in het midden van deze ruimte.
De onderste witte steen ‘Reinheid’ verwijst naar het elkaar ontmoeten vanuit een open visie, met goede bedoelingen, zonder oordeel. Blanco.
Vriendschap: betekent het om elkaar geven en het voor elkaar in staan. Zonder vriendschap is er geen vertrouwen. Hella Haasse schreef: alles wat geen vriendschap is houdt geen stand… .
Liefde: slaat op naastenliefde, of compassie, vanuit je hart geven om de ander: zowel in goede als slechte tijden.
En het zoeken naar Waarheid vereist een oprecht geweten en een open blik zodat je nieuwsgierig kan zoeken naar levensvragen.
Dat is helemaal niet wereldvreemd tocht? Dat zijn juist zaken waar het in een goede samenleving om draait. Daar staan wij voor!
Daarnaast zijn wij ook mensen die van gezelligheid houden. Minstens zo belangrijk! Plezier en een feest hoort ook bij het leven.
Verder ziet u nog andere woorden op de tafel staan: Trouw, Hoop en Liefdadigheid. Deze waarden spreken voor zich en verwijzen naar de graden van het kampement. Broederen die langer lid zijn kunnen daarin participeren.
In doorsnee zijn de leden van de Schoklandloge gewone mensen, vooral behorend tot zeg maar de middenklasse, de meesten van hier uit de buurt. Mensen van zeer verschillende origine en achtergrond. Maar wat ze gemeenschappelijk hebben is de betrokkenheid voor elkaar en voor de samenleving.
Die betrokkenheid bindt ons. Zeg maar dat is onze missie.
Allemaal zaken die binnen onze huidige maatschappij onder druk staan. Een groep mensen verenigd onder die kernwaarde! Dat is heel bijzonder. De rest, de uiterlijkheden en de ritualen is niet anders dan een format, een concept, een bedenksel of een uiterlijkheid. Hoewel dat format de meeste van ons zeer dierbaar is.
Samengevat: Odd Fellows zijn niet anders dan gewone mensen en ondanks zijn organisatie in zijn huidige vorm zeker geen elitaire, geheimzinnige club. Ik hoop dat u dat een beetje proeft vanavond.
2e deel
Voor een beter begrip, hoe en waarom onze loge functioneert in de huidige vorm ga ik met u terug in de tijd, een stukje geschiedenis en daarna neem ik u geleidelijk mee naar het heden.
De wieg van De Odd Fellow orden en loges ligt in Engeland. Er is een hardnekkig misverstand dat de Odd Fellow orden zijn ontstaan uit gilden in de middeleeuwen. Dat is niet zo.
De term ‘Odd Fellows’ is wel van die tijd. Zo werden beroepsgroepen die anders te klein waren om een zelfstandige gilde te vormen ondergebracht in ‘de samengestelde gilden van de Odd Fellows’. Odd betekent in die setting ‘wat overig is’ of ‘de rest’. Net als op Schiphol: daar kunt u de bordjes ‘Odd Luggage’ zien: dus alles wat anders is dan tassen en koffers, de rest, meestal wat niet over de band gaat is odd.
Dan gaan we naar 1666: de grote brand van London, een enorme brand. Die legde een gebied van bijna 2,5 vierkante kilometer – wat nu ‘The City’ is – volledig in as. Naast het leed dat het veroorzaakte had het ook een andere kant. Het veroorzaakte in de opkomende Engelse economie een enorme bouwactiviteit. Tijdens die wederopbouw, herleefden gilde-achtige structuren van allerlei pluimage en werden er broederschappen, samenwerkingsverbanden, gevormd. Broederschap was een term die in die tijd heel gewoon was. Zij kwamen samen in lodges of loges, dat waren gebouwen of zaaltjes of soms gewoon in een kroeg of pub. De meest bekende broederschap uit die tijd die nu nog bestaat is de Vrijmetselarij.
Maar ook de eerste Odd Fellows behoren daartoe. Het waren dus besloten broederschappen van toenmalige vaklieden met een structuur die gedeeltelijk was overgenomen van de traditionele broederschappen: uit de voormalige kloosterorders. Broederen onder een bepaalde gelofte. En waar het waarschijnlijk vooral om ging was dat je elkaar beloofde niet te zullen bedonderen, vertrouwen dus. U weet hoe het in de bouw kan gaan
Toen uiteindelijk het vele werk in Londen terugliep, verviel de beroepsmatige noodzaak steeds meer en kregen een aantal broederschappen een meer sociaal of elitaire functie. Zo werd bijvoorbeeld de vrijmetselarij steeds meer een elitaire besloten sociëteit van invloedrijke lieden uit de adel, waaronder het koninklijk huis, politiek, de financiële wereld, wetenschap en kunst (Mozart en Haydn).
Hun bijeenkomsten kregen daardoor een ander doel en een andere vorm. Het gezamenlijke ambacht werd niet meer het maken van gebouwen of schepen, maar ‘het bouwen aan de volmaakte mens’ in de strijd tussen goed en kwaad. ‘Het maken van de perfecte steen’ werd daar symbool van. Ken u zelve.
Geheel naar de mode van die tijd werd uit een mix van verschillende godsdiensten en oude culturen een nieuw soort esoterische levensbeschouwing gecomponeerd met naar mystiek neigende ritualen. De kennis hiervan was dus geheim en alleen voor ingewijden toegankelijk.
Van de eerste Odd Fellows weten we minder. Maar bijna gelijktijdig en op een vrijwel overeenkomstige manier, ontstonden Odd Fellow loges onder het symbool van de drie schakels
Het spreekt voor zich dat een deel van de oorspronkelijke leden van de vrijmetselaarloges, financieel-sociaal-elitair niet meer paste binnen deze veranderende gezelschappen en bijvoorbeeld overstapten naar de Oddfellows.
Omdat de loges zoveel op elkaar leken werden zij ook wel de ‘poor mens masonry’ genoemd. De Vrijmetselarij van de iets minderbedeelde burger. Misschien werd de naam Odd Fellow zelfs wel gekozen als een ‘geuzennaam’.
Maar zij waren niet de enigen. Want in Engeland ontstond een veelkleurige verscheidenheid van broederschappen of te wel Friendly Fraternal Societies. Verenigingen van meestal mannen, met een beperkt aantal leden gericht op beroepsmatige-, religieuze-, liefdadige- of sociale activiteiten. Niet zo veel anders dan wat wij ook zijn. Al zijn wij dan niet beroepsmatig of religieus.
Odd Fellow loges en organisaties ontwikkelden zich anders dan de vrijmetselarij. Waarschijnlijk mede door hun andere sociale status werden zij vooral goed in het helpen van elkaar: in ‘care and share’. En op basis van hun grote aantal leden en handelend vanuit het gelijkheidsprincipe van de leden onderling, was het een effectief netwerk. Ze werden een invloedrijke voorloper van de hedendaagse maatschappelijke overlegorganisaties. Hetzelfde gold voor sociaal maatschappelijke hulp en verzekeringen. Lidmaatschap gaf leden grote voordelen. De grootste en best georganiseerde organisatie, was de Manchester Unity of Oddfellows (1810). De Manchester Unity is ook onze oorsprong. Ze had fondsen die mensen financieel steunde bij ziekte, arbeidsongeschiktheid of overlijden. Ze bemiddelde. Ze faciliteerde leden wanneer ze elders naar werk zochten.
Tijdens de industriële revolutie (eind 18e en 19e eeuw) met zijn alom bekende misstanden, nam de arbeidsonrust in Engeland toe. Dat gaf spanningen. De elite vreesde voor iedere georganiseerde macht van arbeiders en daaronder vielen ook een aantal ‘’ friendly societies. Deze werden door hun gesloten organisatie ervaren als een bedreiging. Er volgde een politiek gearrangeerd schijnproces tegen een groep stakende landarbeiders die een friendly society hadden gevormd, de zogenaamde Tolpuddle Martyrs. Ze werden hard gestraft met verbanning naar Australië omdat ze lid zouden zijn van een geheime organisatie. Deze gerechtelijke uitspraak had grote consequenties voor alle Friendly Societies in Engeland inclusief de Odd Fellows.
Er volgde een verbod op besloten bijeenkomsten. Om toch te kunnen blijven functioneren, ondergronds, werden geheime wachtwoorden en het gebruik van begroetingstekens ingesteld. Hoewel niet meer nodig, gebruiken we deze nu nog steeds.
De Manchester Unity werd uiteindelijk gedwongen om zijn logestructuur, zijn identiteit, statuten en regels aan te passen. Het werd een open en controleerbare organisatie.
Maar de Manchester Unity had ondertussen ook veel leden in Noord-Amerika. En het spreekt voor zich dat de leden in de VS zich niet wilden verbinden aan door de Engelsen opgelegde beleidsveranderingen. Er volgde een splitsing rond 1840: De onafhankelijke Independent Order of Odd Fellows (IOOF) werd gesticht. Van deze orde zijn wij lid.
De Manchester Unity heeft zich daarna vooral gericht op openlijke sociaal maatschappelijke activiteiten. Met succes. En dat doet ze nog steeds. Er zijn nog steeds 250.000 leden in de UK.
Voor de Odd Fellows in Amerika was veel werk te doen. Het was een keiharde overlevingsmaatschappij. Er was veel criminaliteit en een schrijnende armoede. Sociaal werk was onbekend.
Het doel dat de Amerikaanse Odd Fellows zich gaven is duidelijk omschreven: Het ging zowel om persoonlijke groei als sociale zorg. Loge zittingen hadden expliciet de missie de mens tot een hoger doel te verheffen dan zijn eigenbelang. Daarnaast werd daadwerkelijke hulp gegeven (opvoeding, voedsel, huisvesting en onderwijs). Ook het typisch Amerikaanse strijden tegen onrecht, uitbuiting en criminaliteit, in welke vorm dan ook, was een doel. Lidmaatschap mocht niet gewaardeerd worden op afkomst, inkomen of status.
Het spreekt voor zich dat in Amerika vanuit dit levensdevies veel te doen was en al spoedig werd de orde een belangrijke pijler in de Amerikaanse samenleving. Het hoogtepunt lag rond 1915 met 3.4 miljoen leden. (Vrijwel net zo veel als de Vrijmetselarij).
Gezien deze enorme aantallen is het te begrijpen dat ook emigranten uit Nederland (maar ook uit heel Europa) lid werden van de IOOF. Via terugkerende emigranten werden ook hier loges geïntroduceerd. Maar in Nederland kwamen zij in een politiek en religieus sterk verdeelde, verzuilde samenleving. Zo werd de loge vooral een ontmoetingsplaats van mensen uit wat meer vrijzinnig christelijke en liberaal Joodse huize. Het werd een bloeiende organisatie.
‘Care and share’ was ook in Nederland een belangrijke doelstelling. En dat is het nu nog steeds. Want ook de Emmeloordse loges hebben een zeer actieve maatschappelijke commissie.
Zoals eerder genoemd: een aanzienlijk deel van de vroegere leden was van liberaal Joodse origine. Tijdens de oorlog werd de loge verboden, de archieven zijn preventief vernietigd. Heelveel joodse leden zijn nooit teruggekomen.
Na de oorlog is het ledental gegroeid tot 4000. Momenteel zitten we rond de 2200. Landelijk zien we een geleidelijke afname van ledental. Vooral door vergrijzing. Maar in Emmeloord hebben we 3 bloeiende loges, waaronder ook een vrouwenloge, met tezamen meer dan 170 leden. Hier gaat het juist heel goed.
Beste mensen tot zover de geschiedenis,
Zoals eerder genoemd ligt de oorsprong van onze orde in de 17e eeuw. In de afgelopen 350 jaar zijn Odd Fellows met de tijd mee veranderd. En ook nu is dat proces nog steeds gaande. Dat kan ook niet anders. In deze bezinningsruimte zijn sommige van de oorspronkelijke symbolen nog steeds zichtbaar. Eenieder van ons mag daarover zijn eigen gedachten hebben, ook als hij er niets mee heeft. Mits het idee niet botst met het streven naar een harmonische samenleving.
Dan uiteindelijk natuurlijk de hamvraag: Spreken onze doelstellingen de hedendaagse mensen nog wel aan?
Wij denken van wel.
Want als ik terugkom op onze kernwaarden:
- Odd Fellows
- Een vereniging van mensen van zeer verschillende origine en achtergrond, maar…. met een betrokkenheid voor elkaar en voor de samenleving.
- Mensen die zonder onderscheid van persoon naar elkaar luisteren
- Die elkaar willen leren kennen en van elkaars levenservaring willen leren.
- Dit zonder vooraf ingenomen standpunt.
- Met een niet al te hoge toetredingsdrempel.
- Dat zou een ijzersterke formule moeten zijn in iedere tijd. Dus ook in deze tijd.
- Ritualen kunnen veranderen in de tijd maar deze beginselen staan nog steeds als een huis.
Ik zal afsluiten.
Ik hoop dat ik u ‘the way of live’ van de Odd Fellows wat duidelijker heb kunnen maken. En ik hoop met u, (zoals hier gebruikelijke is) een gezellige nazitting te vieren in de ontmoetingsruimte. En ik hoop met veel respons.
Dank u wel.
Spreuk: Alles wat geen vriendschap is houdt geen stand…..